Udeekan Terian
Author – Atul Kamboj (Chann)
Published By – Saptrishi Publications
Subject – Poetry
Udhaare Hanjhu ਉਧਾਰੇ ਹੰਝੂ
Author Name – Balwant Chirag
Published By – Saptrishi Publications
Subject – Poetry
Vaa Da Bulla
Author Name – Rajbir Randhawa
Published By – Saptrishi Publications
Subject – Poem
Vasal De Kande
Author – Daninder Kaur
Published By – Saptrishi Publications
Subject – Poetry
ਸਧਾਰਨ ਔਰਤ ਲਈ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਵਲਗਣ ਤਾਂ ਕੀ, ਘਰ ਦੀ ਦੇਹਲੀ ਉਲੰਘਣੀ ਵੀ ਔਖੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਮਨਿੰਦਰ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਰਾਹੀਂ ਉਸ ਚੇਤਨ ਅਤੇ ਸਾਹਸੀ ਔਰਤ ਦਾ ਬਿੰਬ ਉਸਾਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਗੁਲਾਮੀ ਅਤੇ ਵਿਤਕਰੇ ਦੀ ਹਰ ਰੇਖਾ ਨੂੰ ਕੱਟ ਕੇ, ਦੁਸ਼ਵਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨਾਲ ਜੂਝਦੀ ਹੋਈ, ਆਪਣੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਪੈਰ ਧਰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀਆਂ ਗਿਣੀਆਂ ਮਿਥੀਆਂ ਸਾਜਿਸਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਹੋਣੀ ਸਮਝ ਕੇ ਉਸ ਮੂਹਰੇ ਹਥਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸੁੱਟਦੀ, ਸਗੋਂ ਹੱਕ ਅਤੇ ਇਨਸਾਫ਼ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਰਾਹ ਚੁਣਦੀ ਹੈ। ਜਜ਼ਬਿਆਂ ਦੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਚਿੰਗਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਧੁਖਦੀ ਇਸ ਕਵਿਤਾ ‘ਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।ਇਨ੍ਹਾਂ ਚਿੰਗਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਲਾਟਾਂ ਵਿਚ ਬਦਲੀਆਂ ਵੇਖਣ ਦੀ ਆਸ ਨਾਲ ਮੈਂ ਦਨਿੰਦਰ ਨੂੰ ਹਥਲੀ ਕਿਤਾਬ ਲਈ ਮੁਬਾਰਕਬਾਦ ਆਖਦੀ ਹਾਂ |
-ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ
Viah De Lok Geetan Da Tulnatmak Adhiain
Author Name – Dr. Sukhwinder Kaur
Published By – Saptrishi Publications
Subject – Geet
ਡਾ. ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੀ ਇਹ ਪੁਸਤਕ ‘ਵਿਆਹ ਦੇ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਅਧਿਐਨ’ (ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚ) ’ਚ ਵਿਆਹ ਸੰਬੰਧੀ ਲੋਕ-ਗੀਤਾਂ ਅਤੇ ਰੀਤਾਂ- ਰਸਮਾਂ ਦਾ ਇਕੱਤਰੀਕਰਨ ਅਤੇ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਸਖ਼ਤ ਘਾਲਣਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਸਮੱਗਰੀ ਇਕੱਤਰੀਕਰਨ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਵਿਧੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬੜੀ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਡਾ. ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਅਜਿਹੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਆਪਣੇ ਇਸ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਅਣਥੱਕ ਮਿਹਨਤ, ਲਗਨ ਤੇ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਨਿਭਾਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕਤਾ, ਭੂਗੋਲਿਕਤਾ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਸੰਬੰਧੀ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਅਤੇ ਰੀਤਾਂ-ਰਸਮਾਂ ਨੂੰ ਨਿਭਾਉਣ ਸਮੇਂ ਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਗੀਤਾਂ ਅਤੇ ਸਮੱਗਰੀ ਬਾਰੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮੁਹੱਈਆ ਵੀ ਕਰਵਾਈ ਗਈ ਹੈ।
ਡਾ. ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਵੱਲੋਂ ਤਿੰਨਾਂ ਰਾਜਾਂ – ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ – ਦੀਆਂ ਰੀਤਾਂ-ਰਸਮਾਂ ਅਤੇ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਚੋਣ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਤਿੰਨਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕਤਾ ਦੀ ਸਾਂਝ ਨੂੰ ਨਿਖੇੜਦੀ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਪੱਖ ਤੋਂ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਸਾਂਝ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਲਈ ਮੈਂ ਡਾ. ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੂੰ ਤਹਿ ਦਿਲੋਂ ਮੁਬਾਰਕਬਾਦ ਦਿੰਦੀ ਹਾਂ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਵੱਖੋ-ਵੱਖ ਵੰਨਗੀਆਂ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਅਧਿਐਨ ਅਤੇ ਇਕੱਤਰੀਕਰਨ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਆਸ ਰੱਖਦੀ ਹਾਂ।
ਡਾ. ਮਲਕੀਤ ਕੌਰ
VIDA HOIA KIS RUTTE!
Author Name – AVTAR TALLEWALIA
Published By – Saptrishi Publications
Subject – Poetry
ਅਵਤਾਰ ਟੱਲੇਵਾਲੀਆ ਨੂੰ ਵਿਛੜਿਆਂ ਅੱਧੀ ਸਦੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। 1971 ਵਿਚ ਵਿਦਾਅ ਹੋਣ ਸਮੇਂ ਉਹ ਕੱਲ ਤੀਹ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਉਹਦੀ ਬਾਹਰ-ਅੰਦਰੋਂ ਇਕੋ ਜਿੰਨੀ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦੀ ਕਰਾਮਾਤ ਹੈ ਕਿ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਤਾਂ ਉਹ ਕਿਥੋਂ ਭੁੱਲਣਾ ਸੀ, ਉਹਦੇ ਦਸਤਾਂ-ਮਿੱਤਰਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਉਹਦੀ ਯਾਦ ਮੱਧਮ ਨਹੀਂ ਪਈ। ਉਹਨੇ ਕੁਛ ਹੀ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਕੁਛ ਲਿਖਿਆ। ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਹਨੇ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵੀ ਲਿਖੀਆਂ ਸ: ਅਜਾਇਬ ਟੱਲੇਵਾਲੀਆ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਲੇਖ ਵੀ ਲਿਖੇ। ਜੇ ਉਰਦੂ- ਹਿੰਦੀ ਦੀ ਕੋਈ ਰਚਨਾ ਚੰਗੀ ਲਗਦੀ, ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਸੀ। ਅਫ਼ਸੋਸ ਕਿ ਉਹਦੀ ਕੋਈ ਪੁਸਤਕ ਨਹੀਂ ਸੀ ਛਪੀ। ਉਹਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਾਲੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਰਸਾਲੇ ਘਰ ਇਧਰ ਉਧਰ ਰੱਖ ਛੱਡੇ ਸਨ। ਕਹਿਰ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਸੰਭਾਲਣ ਦੀ ਹੋਸ਼ ਕਿਸ ਨੂੰ ਸੀ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਸਭ ਕੁਛ ਗੁੰਮ -ਗੁਆਚ ਗਿਆ। ਦੋ ਕੁ ਸਾਲ ਹੋਏ ਕੈਨੇਡਾ ਵਸੇ ਉਹਦੇ ਗਰਾਈਂ ਲੇਖਕ ਅਜਾਇਬ ਟੱਲਵਾਲੀਆ ਨੇ ਉਹਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਲੱਭ ਕੇ ਪੁਸਤਕ ਛਪਾਉਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚਿਆ। 50-60 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੇ ਰਸਾਲੇ ਭਾਲ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਅਵਤਾਰ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਲੱਭਣ ਦੀ ਇਹ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਤੂੜੀ ਵਿਚੋਂ ਸੂਈਆਂ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਾਂਗ ਸੀ। ਕੁਛ ਲੇਖਕ ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੇ ਪੂਰਾ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਕਈਆਂ ਨੇ ਆਸ ਪੂਰੀ ਨਾ ਕੀਤੀ। ਫੇਰ ਵੀ ਅਜਾਇਬ ਨੇ ਦਿਲ ਨਹੀਂ ਛੱਡਿਆ। ਜਿਸ ਵਿਧਾ ਦਾ ਜੋ ਕੁਛ ਵੀ ਮਿਲਿਆ, ਉਹਨੇ ਸੰਭਾਲ ਲਿਆ। ਹੁਣ ਅਵਤਾਰ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵੱਲੋਂ ਉਹ ਸਭ ਰਚਨਾਵਾਂ ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਲੇਖਕਾਂ ਤੇ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਭੇਟ ਹਨ। ਆਸ ਹੈ, ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਪਿਛਲੀ ਅੱਧੀ ਸਦੀ ਵਿਚ ਸਾਹਿਤ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਸਾਥ ਮਗਰੋਂ ਦੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਦੇ ਲੇਖਕਾਂ-ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਅਵਤਾਰ ਟੱਲੇਵਾਲੀਆ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਉਣ ਵਿਚ ਸਹਾਈ ਹੋਵੇਗੀ।
– ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ
View Ate Review
Author Name – Dr. Labh Singh Kheeva
Published By – Saptrishi Publications
Subject – Fiction
Vihat Te Wartara
Author Name – Dr. Sarbjit Singh
Published By – Saptrishi Publications
Subject – Practice & Phenomenon
ਡਾ. ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਪੁਸਤਕ ‘ਵਿਹਾਰ ਤੇ ਵਰਤਾਰਾ’ ਮਹਿਜ ਸਮੀਖਿਆ ਨਿਬੰਧਾਂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਨਹੀਂ ਹੈ ਸਗੋਂ ਇਹ ਨਿਬੰਧ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਉਤਪੰਨ ਹੋਏ ਵਿਭਿੰਨ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਦੀ ਥਾਹ ਪਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਇਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਵਰਤਾਰੇ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਵਸਥਾ ਅੰਦਰ ਤਿੱਖੇ ਅਤੇ ਤੇਜ਼-ਤਰਾਰ ਤਾਂ ਹਨ ਹੀ ਪਰੰਤੂ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਵਧੇਰੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਬਾਹਰਮੁਖੀ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਮਝ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਸਹਿਜ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂਕਿ ਜਿਸ ਕਿਸਮ ਦਾ ਇਹ ਰੂਪ ਅਖ਼ਤਿਆਰ ਕਰ ਗਏ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖੰਘਾਲਣਾ ਤੇ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਤੋਰਨਾ ਨਿਸ਼ਚੇ ਹੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਸੂਖ਼ਮਤਾ, ਸਪੱਸ਼ਟਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਬੱਧਤਾ ਦਾ ਕੰਮ ਹੈ। ਡਾ. ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਹ ਕੰਮ ਕਰਦਿਆਂ ਸਿਰਫ਼ ਸਾਹਿਤਕ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਸਮਾਜਿਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨੂੰ ਵੀ ਨਿਭਾਇਆ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬੀ ਮੈਟਾ ਸਮੀਖਿਆ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਨਿਬੰਧਾਂ ਵਿਚ ਉਸ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦੀ ਸਮਾਜਕਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਉੱਪਰ ਕੇਂਦਰਿਤ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਆਲੋਚਨਾ ਮਹਿਜ਼ ਸਾਹਿਤਕ ਪ੍ਰਵਚਨਾਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਤ ਜਾਂ ਅਧਿਐਨ ਮਾਤਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ਸਗੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਮਾਜਕ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੇ ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਵਿਆਖਿਆ ਵੀ ਹੈ। ਡਾ. ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਿਬੰਧਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਉਤਪੰਨ ਹੋਏ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਦੀ ਵਿਹਾਰਕ ਸੂਝ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਮੀਖਿਆ ਦੀ ਧੁਰ ਡੂੰਘ ਵਿਚ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਅੰਤਰ-ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਆਂ ਦਾ ਨਿਖੇੜਾ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਵੇਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਿਬੰਧਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੈ।
ਡਾ. ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮੀਖਿਆ ਹੋਰਨਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੋਈ ਇਕ ਨਵੀਂ ਦਿਸ਼ਾ ਨਿਰਧਾਰਤ ਵੀ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਮੀਖਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰ ਕੇ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਸਮੀਖਿਆ ਇਕ ਨਵੇਂ ਪੜਾਅ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ
-ਡਾ. ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ
Vihvien Sadi Diyan Kujh Sahitik Vangiyan (Rachnakar: Ranjit Singh Kharag) ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਸਾਹਿਤਕ ਵੰਨਗੀਆਂ (ਰਚਨਾਕਾਰ : ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੜਗ)
Editor – Kudeep Singh Bedi
Published By – Saptrishi Publications
Subject – Non-Ficition
ਖੜਗ ਜੀ ਦਾ ਇਹ ਵਾਰਤਕ ਸਾਹਿਤ ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਦੇ ਆਰ-ਪਾਰ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਲੇਖ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਤੇ ਰਿਸਾਲਿਆਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਏ ਸਨ, ਜੋ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਤੁਰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕਟਿੰਗਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰ, ਇੰਜੀ, ਕਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਵੱਲੋਂ ਸੰਭਾਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਹਰ ਲੇਖ ਦੇ ਥੱਲੇ ਉਸਦੇ ਛਪਣ ਦੀ ਤਰੀਕ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੜਗ ਹੁਰਾਂ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਪਦ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਹੀ ਰਚਨਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਸਗੋਂ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਹੋਰ ਵਾਰਤਕ ਰੂਪਾਂ ‘ਚ ਵੀ ਆਪਣੀ ਭਰਪੂਰ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਕ ਗੱਲ ਸਮਝ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਚਰਚਾ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕੀਆਂ।ਇੰਝ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਆਲੋਚਕਾਂ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਉਸੇ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਚਰਚਾ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਬਣਾਇਆ ਜੋ ਉਸ ਵੇਲੇ ਸਿਰਫ਼ ਰੂਸ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਧੀਨ ਛਪ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੜਗ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸੀਮਤ ਜਿਹੇ ਕਾਲ ਵਿਚ ਭਰਪੂਰ ਸਾਹਿਤ ਰਚਿਆ।
-ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਬੇਦੀ
Vishav Da Itihas (1500 A.D. – 1815 A.D.)
Author Name – Mandeep Kaur
Published By – Saptrishi Publications
Subject – History