Badit…ਬਦਤਿ…
Author Name – Manmohan
Published By – Saptrishi Publications
Subject – Prose
ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼ (ਪੰਨਾ 724) ਅਨੁਸਾਰ ਬਦਤਿ: ਸੰ. ਵਦਤਿ ਭਾਵ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ,ਆਖਦਾ ਹੈ।
ਰਾਗ ਗੂਜਰੀ ‘ਚ ਤੁਕ ਹੈ?’
ਬਦਤਿ ਤ੍ਰਿਲੋਚਨੁ ਤੇ ਨਰ ਮੁਕਤਾ ਪੀਤੰਬਰੁ ਵਾ ਕੇ ਰਿਦੈ ਬਸੈ।।
‘ਬਦਤਿ ਤ੍ਰਿਲੋਚਨੁ ਸੁਨੁ ਰੇ ਪ੍ਰਾਣੀ ਕਣ ਬਿਨ ਗਾਹੁ ਕਿ ਪਾਹੀ ।।’
ਇਸੇ ਧਾਤੂ ਦਾ ਹੋਰ ਸ਼ਬਦ ਹੈ, ਬਦਨਿ : ਮੁਖ ਦੁਆਰਾ, ਮੁਖੋਂ।
‘ਅਮਿਉ ਰਸਨਾ ਬਦਨਿ ਬਰ ਦਾਤਿ ਅਲਖ ਅਪਾਰ ਗੁਰ ਸੂਰ
ਸਬਦਿ ਹਉਮੈ ਨਿਵਾਰਉ’ (ਸਵੈਯੇ ਮ : ੫ ਕੇ)।
ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼ (ਪੰਨਾ 937) ਅਨੁਸਾਰ; ਵਦ : ਸੰ ਭਾਵ ਕਹਿਣਾ, ਆਖਣਾ, ਬੋਲਣਾ ਤੇ ਸਮਝਾਉਣਾ।
ਇਸੇ ਧਾਤੂ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਵਦਕ : ਸੰ. ਸੰਗਯਾ-ਵਕਤਾ, ਬੋਲਣ ਵਾਲਾ।
ਪਿਛਲੇ ਸਮਿਆਂ ‘ਚ ਪੜੀਆਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ, ਪੰਜਾਬੀ, ਹਿੰਦੀ ਤੇ ਉਰਦੂ ‘ਚ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ, ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਪਾਠ ਉਪਰੰਤ ਮੇਰੇ ਵੱਲੋਂ ਜੋ ਲੇਖਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ‘ਚ ਉਨਾਂ ਬਾਰੇ ਜੋ ਕਿਹਾ/ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਮੈਂ ਬਦਤਿ… ਦੇ ਰੂਪ ‘ਚ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਅਧਿਐਨ ਨਿਰੰਤਰ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਸ਼ਬਦ ਬਦਤਿ ਇਥੇ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਰੂਪ ‘ਚ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਵਿਆਕਰਨ ਅਨੁਸਾਰ ‘f’ ਕਿਰਿਆ ਸਰੂਪ ਦਾ ਇੰਗਿਤ ਹੈ।
ਕੋਈ ਵੀ ਨਵਾਂ ਕਿਹਾ ਨਵਾਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਕੇਵਲ ਕਹਿਣ ਦਾ ਢੰਗ ਹੀ ਨਵਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰ ਕੇ ਹਰ ਨਵੀਂ ਵਿਆਖਿਆ ਸੁੰਦਰ ਹੈ।
ਇਨਾਂ ਲਿਖਤਾਂ ਦਾ ਵਰਗੀਕਰਨ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਇਸ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਪਾਠਕ ਲਈ ਪੜਨ ਦੀ ਸੁਵਿਧਾ ਬਣੀ ਰਹੇ। ਗਾਇਤਰੀ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਸਪੀਵਾਕ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ‘Can Subaltren Speaks’ ‘ਚ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਧਿਐਨ ਦੀ ਗ਼ਹਿਰਾਈ ਲਈ ‘Categoric 5ssentialism’ ਮਜਬੂਰੀ ਹੈ।
ਇਨਾਂ ਅਧਿਐਨਾਂ ਬਾਰੇ ਮੈਨੂੰ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦਾ ਇਕ ਸ਼ਿਅਰ ਬੜਾ ਪ੍ਰਸੰਗਿਕ ਲੱਗਦਾ ਹੈ;
‘ ਹਰਫ਼ੇ-ਨਾਮੰਜ਼ੂਰੇ-ਦਿਲ ਯਕ ਹਰਫ਼ ਹਮ ਬੇਸ਼ਸਤ-ਵ-ਬੱਸ,
ਮਾਨਿਯੇ-ਦਿਲਖਵਾਹ ਗ਼ਰ ਨੁਸਖ਼ਾ ਬਾਸ਼ਦ ਹਮ ਕਮਸਤ’।
ਭਾਵ ਦਿਲ ਨੂੰ ਨਾਮੰਜ਼ੂਰ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਕ ਹਰਫ਼ ਹੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪਸੰਦ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸੌ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵੀ ਘੱਟ ਨੇ।
ਪਿਛਲੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਮੈਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਤੇ ਚਿੰਤਨ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ, ਖੋਜਾਰਥੀਆਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੁੱਧ ਪਾਠਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਭਰਵਾਂ ਹੁੰਗਾਰਾ ਮਿਲਿਆ। ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ‘ਬਦਤਿ…’ ਨੂੰ ਵੀ ਉਵੇਂ ਹੀ ਪੜਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।
ਹੋਲੀ 2020,
ਚੰਡੀਗੜ
ਮਨਮੋਹਨ
Banda ਬੰਦਾ
Author Name – Dawinder Daman ਦਵਿੰਦਰ ਦਮਨ Published By – Saptrishi Publications ਸਪਤਰਿਸ਼ੀ ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ Subject – Play ਨਾਟਕ
Betarteeb
Author – Sandeep Manan
Published By – Saptrishi Publications
Subject – Poetry
ਸੰਦੀਪ ਮਨਨ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਸੱਜਰੀ ਹਵਾ ਦੇ ਬੁੱਲੇ ਵਰਗੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਕਦੀ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਹਾਰ-ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਜਿਹਾ ਫੁੱਲ ਖਿਲਾਰ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਕਦੀ ਕੋਈ ਪਤਝੜ ਦਾ ਪੱਤਾ। ਕਦੀ ਉਹਦੀ ਕਵਿਤਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੀ ਕਿਸੇ ਰੁੱਖ ਵਾਂਗ ਝੂਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨੀਂਦ ਵਿਚ ਜਾਗਦੇ ਹੋ ਜਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਾਜ਼ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਵਾਂਗ ਥਿਰਕਾ ਜਾਵੇ।
ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ
ਸੰਦੀਪ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ, ਉਸਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਜ਼ਰੀਬ ਹੋਈ। ਉਸ ਦੀ ਨਜ਼ਮ ਬਲਦੀ ਏ, ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੀ ਏ, ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਬੰਦੇ ਨਾਲ ਜੋੜਦੀ ਏ। ਸਾਂਝ ਬਣਾਉਂਦੀ ਏ, ਸਿੱਧੇ ਰਾਹ ਲਾਉਂਦੀ ਏ। ਸੰਦੀਪ ਅੱਜ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਸ਼ਾਇਰ ਏ ਤੇ ਦਿਲ ਦੀ ਗੱਲ ਕਵਿਤਾ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਦਾ ਏ ਕਿ ਗੱਲ ਦਿਲ ਵਿਚ ਜਾ ਵੱਜਦੀ ਏ। ਸਾਦੇ, ਸੋਹਣ ਅਤੇ ਸਿੰਧ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ।
ਕੁਜ਼ਹਤ ਅੱਬਾਸ
ਔਕਸਫ਼ੋਰਡ, ਯੂ ਕੇ
Chonvin Antrarashatri Punjabi Gazal 52 Shair ਚੋਣਵੀਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲ 52 ਸ਼ਾਇਰ
Author Name – Atma Ram Ranjan and Kuldeep Singh Bangi
Published By – Saptrishi Publications
Subject – Gazal
ਕੋਈ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਗ਼ਜ਼ਲ ਕਹਿਣ ਵਾਲੇ ਉਂਗਲਾਂ ‘ਤੇ ਗਿਣੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਸੀ ਤੇ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਪਾਠਕ ਵੀ ਨਾਮ ਮਾਤਰ ਸਨ। ਪਰ ਅੱਜ ਅੱਧੀ ਸਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗ਼ਜ਼ਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰੀ ਵਿਧਾ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਵੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਗ਼ਜ਼ਲਕਾਰਾਂ ਦਾ ਕਾਫ਼ਿਲਾ ਵੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਅਜੋਕੇ ਦੌਰ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਸੰਸਾਰ ਮਨੁੱਖੀ ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਨਕਾਰਿਆ ਸ਼ੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਵਰਦਾਨ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। “ਸਾਂਝਾਂ ਪਿਆਰ ਦੀਆਂ” ਵਰਗੇ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਸ਼ਾਇਰੀ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦਾ ਵਰਨਣਯੋਗ ਵਿਸਥਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਦੇਖ ਰੇਖ ਸਰਦਾਰ ਜਸਪਾਲ ਸਿੰਘ ਸੂਸ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਲਈ ਬਿਹਤਰ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਖ਼ੁਦ ਵਧੀਆ ਸ਼ਾਇਰ ਹਨ । ਏਸੇ ਸੰਗਠਨਾ ਵੱਲੋਂ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਮੇਂ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਸਮਾਗਮ ਵੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਤੇ ਅਦੀਬਾਂ ਨੂੰ ਮਾਣ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸੰਗਠਨ ਨੇ ਪੁਸਤਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਵੱਲ ਵੀ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਉਸੇ ਲੜੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਨਿਰੋਲ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਅੱਧੇ ਸੈਂਕੜੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਸਤਾਦ, ਚਰਚਿਤ ਅਤੇ ਸਮਰਥ ਗ਼ਜ਼ਲਕਾਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਸ਼ਾਮਿਲ ਸ਼ਾਇਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵੇਖ ਕੇ ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਗ਼ਜ਼ਲ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਬਹੁਤ ਸਰਾਹੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਲਈ ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਨਿੱਗਰ ਕਾਰਜ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸਰਦਾਰ ਜਸਪਾਲ ਸਿੰਘ ਸੂਸ, ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਬੰਗੀ ਅਤੇ ਆਤਮਾ ਰਾਮ ਰੰਜਨ ਤੇ ‘ਸਾਂਝਾਂ ਪਿਆਰ ਦੀਆਂ’ ਸੰਗਠਨ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਕ ਵੱਡੀ ਵਧਾਈ ਦੇ ਪਾਤਰ ਹਨ। ਮੈਂ ਇਸ ਆਲਮੀ ਸ਼ਾਇਰਾਂ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਗ਼ਜ਼ਲ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ਆਮੀਦ ਆਖਦਾ ਹਾਂ।
ਗੁਰਦਿਆਲ ਰੌਸ਼ਨ