Punjab Ki Samajik Samsiaen पंजाब की सामाजिक समस्यायें
Author Name – Punditrao Chandrashekar Dharenavar
Published By – Saptrishi Publications
Subject – Literature
Punjab Siyan Main Chandigarh Boldan ਪੰਜਾਬ ਸਿਆਂ ਮੈਂ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਬੋਲਦਾਂ
Author Name – Jagtar Singh Bhullar
Published By – Saptrishi Publications
Subject – Literature
Punjab: Drish te Drishti ਪੰਜਾਬ : ਦ੍ਰਿਸ਼ ਤੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ
Author Name – Dr. Sarabjit Singh
Published By – Saptrishi Publications
Subject – Prose
Punjabi Geet (Punjabi Da Sabh Ton Pahila Lok Geet Sangreh, 1927
Author – Shri Sant Ram B.A
Transliteration & Editor – Dr. Karmjit Singh
Published By – Saptrishi Publications
Subject – Flok Song
ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਸਾਹਿਤ, ਉਸ ਦੇ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਗੀਤ, ਉਸ ਦੇ ਅਖਾਣ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਉਸ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਾਸੀਆਂ ਦੀਆਂ ਤਤਕਾਲੀ, ਸਮਾਜਿਕ, ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਆਚਾਰ-ਵਿਹਾਰ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਦਾ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨ-ਮਸਤਕ ਤੇ ਉੱਠਣ ਵਾਲੀਆਂ ਤਰੰਗਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ ਅਤੇ ਮਨੋਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰੂਪ-ਰਖਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰੂਪ ਵਿਚ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।ਇਹ ਅਜਿਹੇ ਖਜ਼ਾਨੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਉਸ ਜਾਤੀ ਦਾ ਸ਼੍ਰੀ ਸੰਤ ਰਾਮ ਬੀ.ਏ. ਮਨੁੱਖ ਕੁਦਰਤ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਕਾ ਸਬੰਧੀ ਅਨੁਭਵ ਸਮਾਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਕਿੱਤੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕਹਾਵਤਾਂ ਸਾਡੇ ਇਸ ਕਥਨ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹਨ।ਸਾਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਆਮ ਕਹਾਵਤਾਂ ਅਤੇ ਗੀਤਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਾਹਵਤਾਂ ਅਤੇ ਗੀਤ ਵੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਬੰਧ ਖ਼ਾਸ ਲੋਕ-ਸਮਾਜਾਂ (ਜਾਤਾਂ) ਨਾਲ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕੁਝ ਗੀਤ ਅਜਿਹੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਬੰਧ ਵਪਾਰ ਜਾਂ ਨੌਕਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਅਤੇ ਖੇਤਰੀਆਂ ਨਾਲ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀਆਂ ਅਤੇ ਖਤਰਾਣੀਆਂ ਹੀ ਗਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਾਜ ਦਾ ਚਿੱਤਰ ਚਿੱਤ੍ਰਣ ਕੀਤਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕਿਸਾਨੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਹੋਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਕ ਵਾਰ ਸਾਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਸਤੀ-ਸਾਧੂਆਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਦੇ ਗੀਤ ਸੁਣਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ।ਅਸੀਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਮੰਗਣ ਦੇ ਕਿੱਤੇ ਨਾਲ ਸੀ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੀਤ ਦੀ ਇਕ ਪੰਗਤੀ ਸਾਨੂੰ ਅੱਜ ਤਕ ਯਾਦ ਹੈ।ਕੰਨਿਆ ਵੱਲ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਗਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ –‘ਝੋਲੀ ਮੰਗ ਲਿਆਵੇ, ਤੇਰੇ ਪੱਲੇ ਪਾਵੇ।
ਡਾ. ਕਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ
Punjabi Haas-Viyang Natak Da Rangmanchi Pripekh: Sidhant, Saroop Te Manch-Parampra ਪੰਜਾਬੀ ਹਾਸ -ਵਿਅੰਗ ਨਾਟਕ ਦਾ ਰੰਗਮੰਚੀ ਪਰਿਪੇਖ : ਸਿਧਾਂਤ, ਸਰੂਪ ਤੇ ਮੰਚ-ਪਰੰਪਰਾ
Author Name – Dr. Kulpinder Sharma
Published By – Saptrishi Publications
Subject – Literature
Punjabi Kavita Punar Sanvad ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਪੁਨਰ ਸੰਵਾਦ
Author Name – Dr Sukhdev Singh ਡਾ. ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ
Published By – Saptrishi Publications
Subject – Prose ਵਾਰਤਕ
Punjabi Kavita: Drish te Drishti ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ : ਦ੍ਰਿਸ਼ ਤੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ
Author Name – Sukhdev Singh
Published By – Saptrishi Publications
Subject – Poetry
Punjabi Lokdhara De Visarde Vartare ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕਧਾਰਾ ਦੇ ਵਿਸਰਦੇ ਵਰਤਾਰੇ
Author Name – Dr. Pritpal Singh Mehrok
Published By – Saptrishi Publications
Subject – Literature
Punjabi Lokdhara Shastar: Chintan Sanwad ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕਧਾਰਾ ਸ਼ਾਸਤਰ : ਚਿੰਤਨ ਸੰਵਾਦ
Author Name – Sarbjeet Kaur Bawa
Published By – Saptrishi Publications
Subject – Literature
Punjabi Lokdhara: Vibhin Pasar
Author Name – Dr. Tejinder Singh
Published By – Saptrishi Publications
Subject – ficion
ਡਾ਼ ਤੇਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਲੋਕਧਾਰਾ ਦੀ ਸਿਧਾਂਤਕਾਰੀ ਦੇ ਮੁੱਢਲੇ ਸਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਮੁਖਾਤਬ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਲੰਮਾ ਨਿਬੰਧ ਹੈ, ‘ਆਧੁਨਿਕ ਮਾਨਵ ਅਤੇ ਲੋਕ ਮਨ’, ਇਹ ਨਿਬੰਧ ਮਾਨਵ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਲੋਕਧਾਰਾ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਅੰਤਰਗਤ ਲੋਕ ਮਨ (Folk Mind) ਦੀ ਕਾਰਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਚਾਰਨ ਅਤੇ ਵਿਲੇਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਨਿਬੰਧ ਵਿਚ ਸਾਡੇ ਆਧੁਨਿਕ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਸੁਚੇਤ, ਅਚੇਤ ਮਲ਼ਧਰਾਂ ਉਤੇ ਕਾਰਜ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਲੋਕ ਮਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸਮਝਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਮਾਨਵ ਮਨ ਦੀਆਂ ਮੂਲ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ ਅਤੇ ਆਦਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਆਧੁਨਿਕ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਸਾਡੀਆਂ ਵਿਭਿੰਨ ਮਾਨਸਿਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਕਾਰਜ ਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇੱ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਧਰੇ ਕਿਧਰੇ ਇਹ ਸਾਡੇ ਮਾਨਸਿਕ ਜਗਤ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇ ਪ੍ਰੰਪਰਕ ਕਾਰਜ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕਧਾਰਾ ਅਧਿਐਨ ਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਮੌਲਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦੀ ਵਧੀਆ ਮਿਸਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਡਾ਼ ਤੇਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ੋਧ ਪ੍ਰਬੰਧ ਲਈ ਵਣਜਾਰਾ ਬੇਦੀ ਦੀ ਸਿਧਾਂਤਕਾਰੀ ਬਾਰੇ ਠੋਸ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਵਣਜਾਰਾ ਬੇਦੀ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਸਰੋਤਾਂ ਤੱਕ ਰਸਾਈ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਬਣਿਆ। ਉਸ ਦੀ ਇਹ ਮਿਹਨਤ ਲੋਕਧਾਰਾ ਅਧਿਐਨ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਲੀਹਾਂ ਉਤੇ ਅੱਗੇ ਤੋਰਨ ਵਿਚ ਕੰਮ ਆ ਰਹੀ ਹੈ।
ਮੈਂ ਉਸ ਦੇ ਇਸ ਯਤਨ ਨੂੰ ਜੀ ਆਇਆਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਮੀਦ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਲੋਕਧਾਰਾ ਅਧਿਐਨ ਦਾ ਇਹ ਕਾਲਾ ਅਲ਼ਗੇ ਵਧਦਾ ਜਾਵੇਗਾ।
ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਨਾਹਰ ਸਿੰਘ